Duurzame mobilisatie en benutting van biomassa

Voor niet-houtige biomassa, zoals grassen en maaisels, bestaat geen jaarlijkse inventarisatie van de hoeveelheid die is verhandeld en ingezet voor energie of andere toepassingen. Weliswaar houdt de Branchevereniging Organische Reststoffen (BVOR) jaarlijks een marktonderzoek onder haar leden naar de hoeveelheid groene reststromen die zij hebben ingenomen. Deze data zijn echter weinig specifiek en bovendien incompleet.

Deze klimaatpilot heeft tot doel om in twee pilots te demonstreren dat meer koolstof vastgelegd kan worden in landschapselementen door klimaatslim landschapsonderhoud te plegen vanuit een regionale aanpak.

Op het platteland ligt er een groot potentieel om bij te dragen aan de nationale klimaatdoelstellingen. Door de aanleg van nieuwe landschapselementen en houtopstanden kan er koolstof (CO₂) worden vastgelegd. Hiermee kan tevens een meer aantrekkelijk en biodivers landschap worden gerealiseerd. Het vrijkomende hout bij onderhoud kan hierbij tevens worden ingezet voor de opwekking van hernieuwbare energie en andere (biobased) producten.

Dit project dat door BEON, Borgman Beheer, BTG, IGEV en Probos wordt uitgevoerd, is erop gericht gemeenten bij te staan bij het vinden van een verantwoorde inzet van biomassa bij de verduurzaming van de warmtevoorziening in de gebouwde omgeving in Gelderland. Door objectieve informatie te verzamelen, bijeenkomsten te organiseren en het verstrekken van adviezen, wordt een bijdrage geleverd aan de zoektocht naar oplossingen voor de dilemma’s waar gemeenten voor staan bij de opstelling van warmteplannen, het verminderen van het aardgasgebruik en de duurzame inzet van biomassa.

Bij het initiëren van houtverbrandingsprojecten op regionale schaal, en groter, met de inzet van houtige biomassa voor energieproductie en de biobased economie worden een drietal duurzaamheidsissues vaak opgeworpen als zorgpunt.

1. Carbon debt en parity bij bosbeheer alsmede bij houtstromen uit landschapsbeheer en uit de bebouwde omgeving;
2. Bodemkwaliteit in NL bossen, en ook bij verwijdering van hout bij landschapsbeheer en uit de bebouwde omgeving;
3. LULUCF.

Het borrelt rondom Lelystad van de initiatieven waarin hout en/of houtachtige gewassen voor opwekking van duurzame warmte een centrale rol spelen. Sportcomplex de Koploper heeft een houtkachel voor verwarming van het sportcomplex en zwembad en heeft de wens om lokaal geteelde biomassa te benutten. Uit een verkenning die Probos en Kolstee Proces- en projectadvisering hebben uitgevoerd in de periode 2014-2016 blijkt dat er in en rondom Lelystad vele tientallen hectares restgronden liggen die in potentie benut kunnen worden voor biomassateelt. Hiermee kan het sportcomplex in theorie aan haar biomassabehoefte voorzien. Als vervolgstap wordt er nu gewerkt aan de stimulering van biomassateelt in en rondom Lelystad door het uitwerken van randvoorwaarden en concrete businesscases voor teelt en het maken van afspraken voor aanplant en exploitatie van biomassaplantages met groenaannemers en terreineigenaren.

In een recente Kamerbief met betrekking tot de SDE+ 2018 stelt minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat dat hij beter in kaart wil laten brengen in hoeverre de beschikbaarheid van lokaal beschikbaar snoei- en dunningshout op dit moment beperkend is voor stadsverwarmingsprojecten en/of andere energieprojecten. Initiatiefnemers van nieuwe energieprojecten stellen namelijk dat de regionale beschikbaarheid van houtchips en verse houtshreds een risico vormt voor de realisatie van deze projecten. Zij baseren zich hierbij aan de vraagkant op een vergelijking tussen de bestaande vraag vanuit operationele biomassacentrales en alle projecten die wel al een SDE+ toekenning hebben ontvangen, maar nog niet zijn gebouwd. Voor het aanbod van houtchips en vers houtshreds baseren ze zich op de publicatie van Probos waarin de houtige biomassamarkt van 1 Mton in Nederland in 2014 wordt beschreven . De gecombineerde huidige en toekomstige vraag overstijgen dit marktvolume aanzienlijk. In een meer recent artikel heeft Probos het marktvolume vastgesteld op 1,2 Mton.

Hoewel bio-energie gezien blijft worden als onmisbare schakel in het oplossen van het energie- en klimaatvraagstuk, groeit de zorg over de beschikbaarheid van biomassa. Dit punt komt ook terug in de recente Biomassa 2030 beleidsnotitie van het Rijk. In deze notitie staan een aantal concrete actiepunten. Die worden gezien als cruciaal voor het verminderen van de groeiende spanning tussen vraag en aanbod.

Het project “Gemeenten bevorderen regionale biomassaketens” heeft als doel dat meer partijen zich effectief gaan inzetten voor lokale- en regionale biomassaketens. Het doel is zodoende bij te dragen aan de versterking, vergroting (‘meer PJ’s’) en verduurzaming van de lokale mobilisatie- en verwaarding van houtige biomassa voor hernieuwbare energie en/of biobased toepassingen. Gemeenten en hun partners worden concrete handvatten geboden om initiatiefnemers effectief te kunnen identificeren, stimuleren en ondersteunen.

Met name rondom de inzet van houtige biomassa voor energieopwekking vinden er volop discussies plaats. Deze discussie draaien vaak rondom de duurzaamheidsthema’s beschikbaarheid, transport en cascadering (laagwaardige t.o.v. hoogwaardige toepassing).

In het praktijknetwerk 'Biologisch klimaatneutraal', waaraan onder meer CLM deelnam, hebben 50 biologische boeren in de periode 2012-2015 gezocht naar mogelijkheden om uitstoot van broeikasgassen te verminderen en te compenseren. De deelnemers kwamen er daarbij gaandeweg achter dat een meer ‘out of the box’ aanpak de grootste klimaatwinst oplevert. Twee belangrijke opties daarbij zijn het vastleggen van koolstof in de bodem (verhogen van het organische stof percentage) en het toepassen van Agroforestry (combinatie van landbouw met bosbouw). De zoektocht naar concrete voorbeelden strandde al snel; er is nog nauwelijks praktijkervaring met ‘bomen voor het klimaat’. Een van de boeren heeft de wens uitgesproken om met ondersteuning van CLM en Probos zelf kennis en ervaring op te gaan doen en beschikbaar te stellen voor de hele sector.

In veel gemeenten liggen kansen om biomassa te benutten voor de opwekking van warmte in bijvoorbeeld stadsverwarming, bedrijfsgebouwen of zwembaden. Ook kunnen (deels nu nog onbenutte) stromen biomassa die vrijkomen binnen gemeenten worden gebruikt om hernieuwbare warmte, elektriciteit en op termijn hoogwaardige biobased materialen en chemicaliën te produceren. Hiermee kunnen gemeenten concreet invulling geven aan hun duurzaamheidsdoelstellingen en hun ambities om klimaatneutraal te worden.

In het voorjaar van 2012 is door Heijmans Wegen op een perceel 5,2 hectare langs de snelweg A58 bij Rilland een biomassaplantage van wilgen en populieren aangelegd. Het perceel is eigendom van Rijkswaterstaat. Heijmans heeft de plantage aangelegd als proef om ervaring op te doen met biomassateelt en om meer inzicht te krijgen in de kosten en de baten. Heijmans wil graag weten wat de biomassaopbrengst van de plantage is na vier groeiseizoenen en heeft Probos opdracht gegeven voor een groei- en opbrengstmeting. Daarnaast is Probos gevraagd om te adviseren over de oogst.

ZLTO wil in de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle Nassau en Gilze-Rijen verkennen waar er ruimte is voor de aanleg van multifunctionele biomassaplantages in het landschap. Probos en ZLTO brengen in deze gemeenten potentieel geschikte terreinen in beeld. Vervolgens wordt er in een masterclass samen met landschapsarchitecten, terreineigenaren en andere lokale deskundigen voor een aantal concrete cases gekeken hoe biomassateelt landschappelijk kan worden ingepast door middel van een interactieve ontwerpsessie.

In het gebied Zuidelijke Baronie (gemeenten Baarle-Nassau, Alphen-Chaam en Gilze Rijen) zijn kalverhouders bezig een coöperatie op te richten met de Agrarische Natuurvereniging om lokale biomassa te verwaarden via biomassaketels op hun bedrijf. Met de teelt van eigen biomassa in de vorm van Korte Omloop Hout (KOH) en miscanthus op laagwaardige landbouwpercelen en/of tijdelijke beschikbare bedrijventerreinen verwachten de initiatiefnemers de kwaliteit en het aanbod van lokale biomassa te kunnen verbeteren. ZLTO en Probos zijn gevraagd om een businesscase voor de biomassateelt op deze terreinen op te stellen.

De intensieve veehouderij kent een groot potentieel voor toepassing van duurzame bio-energie. Het gaat dan met name om die bedrijven die veel warmtevraag hebben. Denk hierbij aan de kalverhouderij, vleeskuikenhouderij en varkenshouderij. Het aanspreken van dit potentieel kan helpen tot meer inzet van houtige biomassa uit natuur, bos, landschap en de houtketen. Daarmee wordt bijgedragen aan de duurzame energiedoelstellingen en wordt daarnaast bijgedragen aan het betaalbaar maken van het beheer van natuur, bos en landschap.

In juni 2015 opent het vernieuwde Biesboschmuseum in Werkendam haar deuren na een uitgebreide verbouwing. Het museumgebouw wordt niet alleen uitgebreid, maar ook het museumeiland wordt ingericht met allerlei activiteiten rondom water.

Het project zoekt naar potentiële gebieden en partners voor het opzetten en initiëren van pilots rondom biomassateelt in combinatie met wateropgaven (zoals waterberging) of waterinfrastructuur.

De laatste jaren is er een toenemende belangstelling voor de teelt van biomassa in wilgenplantages. In Nederland liggen volop kansen voor de aanleg van wilgenplantages, waarbij momenteel vooral wordt gekeken naar wilgenteelt op onbenutte terreinen en op locaties waar de plantage meerdere functies bedient.

Hout is een belangrijke grondstof voor de opwekking van hernieuwbare energie. De verwachting is dat de vraag naar houtige biomassa alleen maar zal toenemen. Temeer, omdat houtige biomassa ook een steeds grotere rol gaat spelen als grondstof voor biobased producten. Internationale scenariostudies voorspellen zelfs een tekort aan houtige biomassa op de middellange termijn. Steeds meer wordt er daarom gekeken naar mogelijkheden om binnen Nederland biomassa te telen.